بسم الله الرحمن الرحیم
و بذکر مولانا صاحب الأمر و العصر عج

پای درس اخلاق آیت الله مجتبی تهرانی:

عُجب و ادلال

تکبّر در جاییست که بحث مقایسه با فرد دیگر در میان است؛ اما در عُجب، مقایسه با فرد دیگری در میان نیست. گرفتار عُجب، نسبت به خودش یا عملش (حال چه عملش درست باشد و چه اشتباه باشد) بدون در نظر گرفتن منبع اصلی عمل، یعنی حضرت باری تعالی –جلَّ جلاله- تکیه می کند، و بدون آنکه بیم زوال آن خصوصیت را داشته باشد، از خود و عملش راضی و خوشحال باشد.

این در حالیست که خیلی از اعمال ما به علت نیت ناخالص ما در آن دنیا به حساب نمی آیند و اصلا اگر این هم نباشد عملی که ما انجام داده ایم با سرمایه ایست که که خداوند به ما داده و ما چیزی از خود نداریم.

البته اینکه مؤمن از عمل نیک خویش خرسند باشد بد نیست و در روایات متعدد به آن اشاره شده، مثل روایت از امام صادق(ع) در اصول کافی که می فرماید: کسی که مسرور کند عمل نیکش او را و ناراحت کند عمل زشتش او را مؤمن است. اما  نکته آن است که نباید عمل فرد، تکیه گاه او شود.

امام صادق ع در کافی: مَِن دَخَلَهُ العُجب هَلَکَ.

اما ادلال، حالتی از عُجب است با خصوصیتی اضافه، که آن هم این است که پای طرف دیگری هم به میان می آید؛ مثلا در حق فردی عمل خیری کرده ای و در مقابل انتظار داری، حال چه انتظار تشکر داشته باشی، چه منت بگذاری، چه انتظار جبران داشته باشی. در واقع چون به عملت تکیه کرده ای خود را حتی از خدا هم ممکن است طلبکار بدانی. وقتی که تکیه گاه فقط عمل باشد، فرد خود را از خدا هم طلبکار میبیند، که این از نگاه مکاتب الهی نوعی بیماری روانی است.
در روایت از امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) است که 2 فرد وارد مسجد شدند در حالی که یکی عابد بود و دیگری فاسق و این دو خارج شدند درحالی که عابد، گنهکار بود و فاسق، صدیق؛ از آن جهت که عابد با حالت ادلال بر عبادتش وارد مسجد شد و به عبادتهایش تکیه داشت و فکرش حول عمل عبادت خودش، بدون توجه به منبع عمل یعنی باری تعالی، بود؛ و فکر فاسق حول گناهان خویش و پشیمانی از آنها و طلب مغفرت از خداوند.
پس ایراد در خرسندی از انجام عمل خیر نیست، بلکه ایراد آنجایی خواهد بود که در این خرسندی، یاد منبع که از طریق شکر باری تعالی است، بجا آورده نشود (البته در حدّ وسع)؛ و آنجاییست که گناهان، و ضعف و نقصها فراموش شده و بیم از دست دادن لیاقت تکرار عمل نباشد، و عملاً اظهار نیاز به خداوند کمتر شود. 

اللّهم عَجِّل لِولیّکَ الفرج

التماس دعا
یا علی